مسجد جامع امام حسین(ع) شهر اندیشه

به نام هستی بخش

تشویق، تنبیه کدامیک .....

تشویق و تنبیه   دو روش تربیتی است که برای رعایت مقررات و انضباط باید درمدارس مدنظر   قرارگیرد. 
 تنبیه در مواردی بکار می رود که رفتار دانش آموز ناپسند،برخلاف مقررات و   غیردلخواه است و می خواهیم آن را خاموش و تضعیف کنیم.

این دو روش باید بطور صحیح بکار رود تا موجب آرامش خاطر گردد.در مورد تشویق و تنبیه مطالعات   زیادی توسط روانشناسان صورت گرفته است و این مطالعات نشان می دهد که اثر تشویق   بیش از تنبیه است و تا جایی که ممکن است باید از تنبیه خودداری شود زیرا تنبیه   عوارضی ناخوشایند را دربردارد.

تشویق باید   بجا و مناسب باشد و به محض مشاهده و انجام رفتار مناسب از سوی دانش آموز بایدبلافاصله اعمال گردد و از تشویق های بی مورد نیز بایدخودداری کرد. تشویق مناسب و بجا در یادگیری تأثیر به سزایی دارد. 

تنبیه نیز   باعث تضعیف رفتارهای ناپسند می شود و اکثراً تنبیه به خاطر رفتاری است که مورد   قبول بزرگان و اجتماع نیست. تنبیه نیز باید بجا و درست اعمال شود ومناسب خطای   کودک باشد، و به محض انجام کار خلاف از سوی کودک تنبیه باید اعمال گردد و دلیل   تنبیه نیز روشن شود.

تشویق

تشویق محرک   خوشایندی است که بعد از بروز یک رفتار مطلوب به کودک ارائه می شود و منظور از   تشویق و تأیید ، حمایت از رفتارهای مثبت و تأکید بر اعمال درست است . این عمل به کودک کمک می کند که برداشت خوبی از خود داشته باشد و با اعتماد به نفس رفتار   صحیح را ارائه دهد .

معلم هر   پاداشی را با توجه به روحیه و شخصیت و رفتار دانش آموزان مورد استفاده قرار می   دهد . اصولاً تشویق بیشتر از تنبیه تغییرات مطلوب را به همراه می آورد .

 انواع   تشویق :

برای تشویق دانش آموزان و کودکان می توانیم از چهار مدل زیر استفاده کنیم:

1-  تشویق نسبی ثابت: این مدل بدین صورت است که به کودک می گوییم : اگر پنج نمره بیست گرفتی به   تو جایزه می دهم.

2- تشویق نسبی متغیر: در این مدل به او می گوئیم که اگر چند نمره بیست گرفتی به تو جایزه می   دهم. در این نوع تشویق تعداد نمرات را مشخص نمی کنیم.

3- تشویق فاصله‌ای ثابت: این مدل تشویق بر اساس زمان صورت می گیرد. مثلاً به کودک می گوییم:اگر   درسهایت رابخوانی هر هفته به تو جایزه می دهم.

4-تشویق فاصله‌ای   متغیر: این مدل هم بر اساس زمان است با این تفاوت که در اینجا مدت زمان را مشخص   نمی کنیم بلکه می گوییم: اگر درسهایت را بخوانی هر چند وقت یکبار به تو جایزه می   دهم.

  بهترین روش تشویق نوع دوم یعنی « تشویق نسبی متغیر» است.

چون:
  اولاً نسبی است و مورد سوء استفاده کودک قرار نمی گیرد . زیرا اگر ثابت باشد   کودک به هر ترفندی که شده 5 نمره بیست را جور می کند.

ثانیاً متغیر است   و تغییر نوع و مقدار تشویق، از واکسینه شدن کودک جلو گیری می کند. به دلیل اینکه   هم افراد با هم متفاوتند و هم حتی یک فرد هم در موفعیتهای گوناگون متفاوت عمل می   کند. مثلاً یک کار خیلی خوب ارزش دارد که  بلافاصله او را تشویق کرد اما   بعضی کارها زیاد مهم نیستند و اگر چند کار خوب انجام داد باید تشویق شود.   بنابراین کودک از تشویق دلزده نمی شود و تشویق همیشه برایش جدید و هیجان انگیز   است.

ثالثاً در   تشویق های نسبی کودک می فهمد که این پاداش برای کدام کار یا کارهایش است اما در   تشویق های فاصله ای به علت فاصله افتادن بین کار و پاداش کودک نمی داند این   پاداش نتیجة کدام کار او است.

در همة اموری   که دانش آموزان تشویق می شوند حدودی را باید در نظرگرفت :

1- تناسب تشویق با خصوصیات جسمانی – روانی دانش آموز

2-  کیفیت رابطه بین تشویق کننده و تشویق شونده

3- تناسب شدّت تشویق با رفتار

4-انتخاب زمان مناسب برای تشویق کردن

5-در هر تشویقی باید عمل کودک تشویق شود نه خود کودک .

تنبیه

تنبیه در   اصطلاح به عملی گفته می شود که لازمة آن آگاهی و هوشیارکردن باشد و به سه معنی   بکار می رود :1- تنبیه به معنی حذف پاسخ مثبت از ارگانیسم و یا اضافه کردن پاسخ   منفی به آن . .2- تنبیه به معنی ارائه پاسخ منفى به ارگانیسم. دکتر علی اکبرسیف   معتقد است:«تنبیه عبارت است از ارائة یک محرک آزارنده یا تنبیه کننده(تقویت   کنندة منفى) بدنبال یک رفتار نا مطلوب براى کاهش دادن احتمال آن رفتار.»3- گاهی   تنبیه به معنی تنبیه بدنی یا کتک زدن به کار می رود که امروزه به علت عدم کارایى   و اثرات و مضرات جانبى کمتر از سوی روانشناسان و اندیشمندان حوزة تعلیم و تربیت   توصیه می شود .

در انجام   تنبیه باید شرایط و ضوابطی در نظر گرفت و به شرایط قبل از تنبیه ، زمان تنبیه و   بعد از آن باید توجّه کرد .

1- شرایط قبل   از تنبیه : قبل از تنبیه باید به موارد زیر توجه کرد :

  
• باید بدون حمله به شخصیت کودک ،تنفّر و تقبیح خود را از کاری که کرده است نشان داد .
  
• باید قبل از تنبیه ، انتظارات خود را جزء به جزء برای کودک شرح داد .
  
• باید راه جبران خطا را به کودک نشان داد .
  
• فرصت لازم برای جبران کردن به کودک داده شود .
  
• خود را خیرخواه کودک نشان دهید .

2- شرایط زمان   تنبیه : در زمان اجرای تنبیه باید به نکاتی توجه نمود و تنها کاربد کودک باید   مورد نکوهش قرار گیرد نه شخصیت او . « گاندی » رهبر بزرگ هند در این زمینه معتقد   است : « از گناه تنفّر داشته باشید نه از گناهکار .»نکات قابل توجه در زمان   تنبیه به شرح ذیل است :

  
• در حین تنبیه ، باید از مقایسه میان دانش آموزان جداً خودداری شود .
  
• در هنگام تنبیه ، باید مورد یاموارد تخلّف کودک برایش به خوبی مسلم شود ، به اصطلاح حقوقی باید به او تفهیم اتهام کرد .
  
• در زمان تنبیه باید احساسات خود را کنترل کرد ، به طوری که کودک احساس نکند برای انتقام گرفتن از او چنین می کنید یا از تنبیه او خوشحال هستید . به عبارت دیگر در هنگام تنبیه بایدواقعاً نشان دهید که دوستدار کودک هستید .
  
• در اجرای‌تنبیهات‌ضروری‌و‌بدیهینباید اهمال، مسامحه و گذشت زمان واقع شود .

3- شرایط   بعداز تنبیه: از آن جا که تنبیه یک فرایند تربیتی است ، تأمل ، ژرف نگری ، تحلیل   و پیگیری مسأله ضرورت دارد . تأمل بر روی رفتار مورد تنبیه و این که چه باید کرد   تا از بروز رفتار مشابه جلوگیری شود ، حتماً باید در خیال مربّی باشد . از سوی   دیگر مربّی باید ارتباط عاطفی خود را با دانش آموز تنبیه شده حفظ کند و بداند که   تنبیه باید در مسیر ترمیم روابط عاطفی باشد ، نه برای ایجاد دیوار بدبینی و بی   اعتمادی . همچنین پس از تنبیه ، همواره باید به فکر صرفه جویی و کاستن از   فراوانی تنبیهات باشد ، چرا که ممکن است در اثر استفاده زیاد و مداوم از تنبیه ،   تأثیر تربیتی آن به کلی از میان برود و موضوع لوث گردد

پیامدهای زیانبار تنبیه:

▪ بچه ها دروغگو   می شوند.

▪ افسردگی و   بیماری های عصبی به وجود می آورد.

▪ سبب ترس می   شود.

▪ افراد ریاکار   و حیله گر می شوند.

▪ افراد کند ذهن   می شوند و خلاقیت خود را از دست می دهند.

▪ اعتماد به نفس   بچه ها کم می شود.

▪ احترام و   اعتماد بچه ها نسبت به بزرگترها کم می شود.

باید دانست که تنبیه حربه اولیه ای است   که ممکن است در جایی مناسب و در جایی نامناسب و زیان آور باشد . به هرحال از   تنبیه نباید به عنوان اولین وسیله استفاده کرد ولی اگر مجبور به استفاده از آن   شویم باید به صورت موقت از آن استفاده کنیم تا به روش بهتر و مناسب تر دسترسی   پیدا کنیم و تشویق علاوه بر آنکه سبب افزایش میل به کار، رضایت خاطر و تقویت   روحیه افراد می شود ، وسیله ای برای شکل گیری و بهسازی شخصیت آنها نیز به حساب   می آید.

تشویق می   تواند بسیاری از مشکلات روانی، عاطفی و اجتماعی افراد را برطرف کند. علاوه   براینها تشویق وسیله مناسبی برای به وجود آوردن نگرش مثبت، دوست داشتن متقابل ،   قدردانی و ارزش دادن به انسانهاست ، پاداش و تشویق مطمین ترین و اساسی ترین   ابزار انگیزش همه انسانها منجمله دانش آموزان و معلمان می باشد که کاربرد آن   باید در صدر همه فعالیتهای مدیران قرار گیرد

شرایط کلی تشویق و تنبیه

1- تا یک   سالگی تنبیه کودک جایز نیست چون به علّت عدم رشد قوای عقلانی ،کودک نمی تواند   درک کند که به خاطر خطا و اشتباهی که مرتکب شده تنبیه می شود.

2- تا 3 سالگی   تنبیه می تواند به صورت نگاهی تند ، خطاب شدید ، راندن و دورکردن موقّتی کودک و   حداکثر یک ضربة ملایم بر پشت دست و یا پای او باشد .

3- تنبیه و   تشویق نباید به صورت مداوم باشد بلکه باید گاهی اوقات بنا به ضرورت صورت گیرد ،   زیرا تنبیه به صورت مداوم بیماری مازوشیسمی و تشویق جنبة رشوه دادن به خود می   گیرد .

4- تشویق و   تنبیه باید به خاطر عمل کودک انجام گیرد نه به خاطر خود او . در تنبیه باید دقت   و جستجو و علّت یابی شود ،بدین معنی که اگر شرایط مساعدی فراهم آمده و کودک   عالماً و عامداً از آن شرایط مساعد استفاده نکرده در این صورت مستوجب تنبیه است   و تشویق منحصراً باید به خاطر کارهای ممتاز و یا فوق العاده صورت گیرد . کودک و   دانش آموز باید یاد بگیرد که خوب کارکردن وظیفه و تکلیف است ، لذا در مقابل   انجام کارشایسته نباید منتظر تشویق باشد .

5- تشویق و   تنبیه نباید به خاطر مقایسة کودک با کودک دیگری باشد چون هر فرد استعداد و   توانایی های خاص خود را دارد و در تنبیه و تشویق باید تفاوت های فردی را در نظر   گرفت .

6-     فردی‌را که‌توان   انجام‌دادن‌کاری را ندارد نباید به‌خاطرانجام‌ندادن آن کارتنبیه‌کرد .

تأثیر تشویق و   تنبیه در سنین مختلف در کودکان متفاوت است .دانشمندان بر اساس بررسى هاى جدید   دریافتند ، کودکان تا سن 12 سالگى برداشت چندان درستى از تنبیه ندارند و به   تشویق به مراتب بیش از تنبیه واکنش نشان مى دهند . محققان با بررسى مغز کودکان   با روش ام‌آر‌آى(MRI)   دریافتند ، تشویق کودکان در سن 8 سالگى ، مراکز ویژه رفتارى را در مغز تحریک مى   کند و کودک رفتارهاى مثبت خود را که تشویق شده است ، تکرار مى کند.اما این بررسى   نشان مى دهد؛ تنبیه در کودکان 8 ساله چنین تأثیرى ندارد و کودک در این سن نمى   تواند درک کند که در صورت مشاهده واکنش منفى براى یک فعالیت ، نباید آن را   دوباره تکرار کند.‌